Często mówi się żartobliwie, że teściowa to nie rodzina. Czy rzeczywiście? A czy po rozwodzie coś jeszcze łączy nas z byłą teściową? Zastanawiacie się jak prawo reguluje tę kwestię?
Na te pytania odpowiedź znajdziecie poniżej:
Co to jest rodzina?
Rodzina to grupa społeczna, podstawowa komórka społeczna – to naturalny element struktury społeczeństwa.
Trudno wyjaśnić samo pojęcie rodziny. W socjologii mówi się o rodzinie małej (rodzice i dzieci) i o rodzinie wielkiej (także inni krewni w tym dziadkowie, rodzeństwo).
W polskim prawie nie znajdziemy definicji rodziny. Rzadko zresztą pojawia się w przepisach samo pojęcie rodziny. Przepisy zwykle adresowane są do poszczególnych jej członków np. rodziców, dzieci.
Ustawodawca „interesuje się” rodziną w momencie, gdy dochodzi do zawarcia małżeństwa albo urodzenia dziecka. Konkubinat zasadniczo pozostaje poza zasięgiem unormowań prawnych.
Kto wchodzi w skład rodziny?
Rodzina tzw. mała powstaje na skutek zawarcia małżeństwa albo urodzenia dziecka.
Do rodziny założonej przez małżonków przynależą ich dzieci wspólne a także dzieci jednego z małżonków (pasierbowie).
Kim jest pasierb i co łączy go z małżonkiem jego rodzica?
Pasierb – to dziecko jednego z małżonków. Pasierba łączy pokrewieństwo z jednym z małżonków, a z drugim łączy go powinowactwo.
Czym jest pokrewieństwo?
Pokrewieństwo wynika z faktów biologicznych. To inaczej więzy krwi. Krewni to osoby, które pochodzą od wspólnego przodka.
Krewni to np. ojciec, matka, babcia, dziadek, wuj, siostrzenica, stryj, bratanica, kuzyni
Wyróżniamy linie i stopnie pokrewieństwa.
Krewnych dzielimy na krewnych w linii prostej oraz w linii bocznej.
Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.
Krewni w linii prostej
Krewni w linii prostej, to osoby pochodzące jedna od drugiej np. babcia – matka – dziecko
Wśród krewnych w linii prostej wyróżniamy wstępnych i zstępnych.
Wstępni i zstępni
Wstępni to przodkowie, osoby należące do wcześniejszego pokolenia, osoby od których wywodzi się dana osoba – rodzice, dziadkowie, pradziadkowie.
Zstępni to potomkowie – czyli dzieci, wnuki, prawnuki.
Przykład:
HANNA babcia – ANNA matka – MARIA córka – WIKTORIA wnuczka - MAJA prawnuczka
wstępni Marii zstępni Marii
Wstępni Marii, to Hanna i Anna. A zstępni Marii, to Wiktoria i Maja.
Innymi słowy Maria jest krewną wstępną Wiktorii i Mai, a zstępną Anny i Hanny.
Krewni w linii bocznej
Krewni w linii bocznej nie pochodzą od siebie, ale mają wspólnego przodka np. rodzeństwo, kuzyni, ciotka i siostrzenica.
Rodzeństwo przyrodnie
Do pokrewieństwa w linii bocznej wystarcza posiadanie jednego wspólnego przodka. Oznacza, to że spokrewnione ze sobą jest także tzw. rodzeństwo przyrodnie.
Rodzeństwem przyrodnim nazywamy osoby, które mają jednego wspólnego rodzica.
Co to są stopnie pokrewieństwa i jak je liczyć?
Stopnie pokrewieństwa określają odległość pokrewieństwa. Odległość pokrewieństwa uzależniona jest od liczby urodzeń.
W polskim prawie obowiązuje zasada ile urodzeń, tyle stopni pokrewieństwa.
W linii prostej nie liczy się urodzenia osoby, której stopień pokrewieństwa ustalamy.
W linii prostej najbliższy możliwy stopień pokrewieństwa to stopień pierwszy. Dziecko jest spokrewnione z matką w pierwszym stopniu w linii prostej.
W linii bocznej najbliższy możliwy stopień pokrewieństwa to drugi.
W przypadku krewnych w linii bocznej nie liczy się urodzenia wspólnego przodka.
Rodzeństwo jest ze sobą spokrewnione w linii bocznej w drugim stopniu.
Przykład:
Hanna i Anna są spokrewnione w linii prostej w stopniu pierwszym.
Co to jest powinowactwo?
Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.
Wieź prawna między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka nazywana jest powinowactwem. Tu również istnieją linie (prosta i boczna) i stopnie.
Powinowactwo nie istnieje pomiędzy krewnymi męża i żony.
Powinowatymi są np. małżonek i teść, małżonek i pasierb, małżonek i szwagier.
Powinowatymi nie są brat żony i siostra męża.
Ustanie małżeństwa nie powoduje ustania powinowactwa. Zatem nawet po rozwodzie albo śmierci małżonka, była teściowa nadal będzie naszą powinowatą w rozumieniu prawa.
Jeśli w przepisie znajdziemy termin „krewni” albo „osoby spokrewnione” to nie chodzi tu o powinowatych. Jeśli ustawodawca chce odnieść się do powinowatych tu używa właśnie tego słowa.
Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa, więc linia powinowactwa stanowi odzwierciedlenie linii pokrewieństwa. Stopień powinowactwa, tak jak stopień pokrewieństwa, ustala się według liczby urodzeń i odpowiada on stopniowi pokrewieństwa małżonka powinowatego.
Przykład: małżonek i pasierbica – powinowactwo pierwszego stopnia w linii prostej
Kim są osoby bliskie?
Ustawodawca czasem pewne skutki prawne przewiduje dla tzw. osoby bliskiej. Osobami bliskimi są poza osobami z rodziny także osoby między, którymi istnieje więź emocjonalna. Osobami bliskimi mogą być zatem krewni – zarówno ci bliscy jak i ci bardzo dalecy, mogą być także powinowaci, ale mogą być też osoby ze sobą niespokrewnione czy niespowinowacone – np. przyjaciele, pomoc domowa. O tym czy dana osoba obca może zostać uznana za bliską decydują faktyczne stosunki między tymi osobami.
Po co wiedzieć czy ktoś jest naszym krewnym, powinowatym, osobą bliską?
Prawo przewiduje różne skutki prawne dla osób pozostających ze sobą w określonym stosunku prawnorodzinnym (krewnych, powinowatych), a także dla osób pozostających po prostu w bliskich stosunkach emocjonalnych.
W przepisach prawa uregulowane zostały stosunki między krewnymi w szczególności w prawie rodzinnym i spadkowym, ale nie tylko.
Prawo rodzinne reguluje np. obowiązek alimentacyjny (dotyczy on rodziców, dzieci, krewnych w linii prostej oraz rodzeństwa).
Prawo spadkowe reguluje zasady przechodzenia praw i obowiązków zmarłego na jego krewnych. W związku z tym śmierć dalekiego wujka, z którym od lat nie utrzymywaliśmy kontaktu nie powinna być nam obojętna, w szczególności gdy wujek nie miał bliskiej rodziny, bo okazać się może, że to właśnie my odziedziczymy po nim spadek.
Czy wiecie, że z krewnymi w linii prostej, z rodzeństwem oraz z powinowatymi w linii prostej nie można zawrzeć małżeństwa?
A czy wiecie, że syn nie zapłaci podatku od darowizny od rodziców, a synowa od teściów już tak?
Z pokrewieństwem i powinowactwem wiąże się ponadto prawo do odmowy zeznań w charakterze świadka w sądzie.
Osoba bliska może natomiast skorzystać np. z uprawnienia do mieszkania w przypadku śmierci najemcy, czy odszkodowania w przypadku śmierci żywiciela, a także z prawa do odmowy odpowiedzi na pytanie w procesie.
Zawsze upewnij się jak przepisy prawa regulują kwestie związane z faktem pozostawania z kimś w stosunku pokrewieństwa czy powinowactwa. Sprawdź jakie masz prawa i obowiązki wynikające z przepisów wobec poszczególnych członków rodziny.
Autor:
Paulina Janikowska – Mizera - radca prawny, rodzic, trener i przedsiębiorca.
Na blogu opisuje jak wygląda życie radcy prawnego i rodzica oraz dlaczego i czego radca prawny uczy dzieci (nie tylko swoje), a także to co ma do przekazania rodzicom o prawie i o rodzicielstwie.